Rogatica

Od marta 1992. godine, naoružani lokalni Srbi i pripadnici JNA (Jugoslovenska narodna armija), uključujući Užički korpus JNA i paravojnu jedinicu, pljačkali su, šikanirali i zlostavljali Bošnjake na rogatičkom području.

(para. 676. Krajišnik, str. 246.)

Krajem marta 1992., iz grada Rogatice je otišla većina stanovnika srpske nacionalnosti, a po njihovom odlasku, radi provokacije, otvorena je vatra iz pušaka i protivavionskih mitraljeza postavljenih u selima Plješevica i Krnčići.

(para. 677. Krajišnik, str. 246.)

Područje Živaljevine je u noći između 12. i 13. maja 1992. granatirano iz sela Plješevica i Seljani.

(para. 678. Krajišnik, str. 247.)

Srpske snage, počevši od 22. maja, granatirale su približno sedam dana, a na kraju i zauzele grad Rogaticu i okolna sela, a Bošnjacima su naredili da se okupe na centralnom gradskom trgu, tražili da potpišu izjavu o lojalnosti, predaju se i presele u srednju školu “Veljko Vlahović”, prijeteći da će ih ubiti ako to ne učine.

(para. 678. Krajišnik, str. 247.) (para. 967, 982, 984. Karadžić, tom I, str. 385, 391-392.)

Pripadnici srpske policije i drugi ljudi u maslinastosivim uniformama su sve one koji nisu postupili po naređenju da odu u srednju školu, istjerali iz njihovih domova, potom razdvojili muškarce od žena, i muškarce pretukli.

(para. 678. Krajišnik, str. 247.) (para. 985. Karadžić, tom I, str. 392)

U danima poslije početnog napada na Rogaticu, srpske snage su ušle u grad i išle od ulice do ulice, otvarale vatru na džamije, kuće i podrume u kojima su se Bošnjaci krili.

(para. 970. Karadžić, tom I, str. 386–387.)

Krajem maja napadnuta su mnoga bošnjačka sela u općini Rogatica: Mađer, Kovalj, Vragolovi, Kopljevići, Orahovo, Šljedovići i Čubrići. Poslije tih napada Bošnjaci su iz straha krenuli da napuštaju svoja sela, a neki od njih su pobjegli u Žepu i Koziće.

(para. 972. Karadžić, tom I, str. 387–388,)

Oko 7. juna 1992. jedan čovjek ubijen je iz vatrenog oružja na ulici u gradu Rogatici.

(para. 1475. Mladić, tom II, str. 772.)

Ukupno 28 Bošnjaka koji su se predali Srbima nakon što je grad Rogatica u maju granatiran, odvedeno je na područje sela Duljevića, gdje su korišteni kao živi štitovi i gdje je 24 njih poginulo.

(para. 681. Krajišnik, str. 248.)

Srpske snage su 2. augusta 1992. granatirale sela Kramer Selo, Kozarde, Dobrašinu i Borovsko, što je natjeralo Bošnjake da pobjegnu.

(para. 977. Karadžić, tom I, str. 390.)

Lokalni vojnici, bosanski Srbi, početkom augusta nastavili su da ulaze u kuće Bošnjaka i da ih šalju u srednju školu, a sredinom tog mjeseca srpske snage su ušle u selo Mađer, pohapsile stanovnike i odvele ih u zatočeničke objekte, uključujući školu.

(para. 985. Karadžić, tom I, str. 392–393.)

14. augusta 1992., ili približno tog datuma, jedna bošnjačka porodica bila je zatočena u garaži Novice Andrića i da su srpske snage muške članove te porodice tukle, bole ih nožem i zlostavljale.

(para. 1001. Karadžić, tom I, str. 399.)

Srpske vlasti su 1992. godine u Rogatici civile pretežno bošnjačke nacionalnosti držale zatočene u nekoliko zatočeničkih centara (Poljoprivredno dobro “Rogatica” (“Rasadnik”), srednja škola, ergela konja na Borikama, Crkveni dom, „Sladara“, SUP Rogatica).

(para. 678., 680, 683. Krajišnik, str. 247, 248.)

Lokalni Srbi su u srednjoj školi zatočili do 1.100 rogatičkih Bošnjaka, koji su i do tri i po mjeseca bili zatočeni u toj srednjoj školi, gdje su ih stražari tukli, silovali i mučili, dok su, u nekoliko prilika od juna do septembra 1992., neke zatočene muškarce izveli i ubili.

(para. 679. Krajišnik, str. 247.) (para. 982. Karadžić, tom I, str. 391.) (para. 1489. Mladić, tom II, str. 779.)

Policajci i vojnici koji su čuvali logor gotovo svake noći su izvodili žene i djevojčice, od kojih su najmlađe imale sedam godina, kao i jednog 13-godišnjeg dječaka, i silovali ih, a neke žene su iz škole odvodili u stanove u drugim dijelovima grada, gdje su ih također silovali.

(para. 990. Karadžić, str. str. 395–396.)

U srednoj školi je silovan muškarac.

(para. 991. Karadžić, tom I, str. 396.)

Srpske snage su od juna do septembra 1992. ubile više muškaraca izvedenih iz srednje škole “Veljko Vlahović”.

(para. 997. Karadžić, tom I, str. 398.) (para. 1453, 1455. Mladić, tom II, str. 761–762.)

Krajem juna 1992., grupu od 200 do 300 ljudi izveli su iz škole, ali su žene i djeca odvojeni od muškaraca, koji su odvedeni u zatočeničke objekte u drugim općinama.

(para. 993. Karadžić, tom I, str. 397.)

Početkom augusta 1992. godine, 20-ak Bošnjaka koji su odvojeni od žena i djece u srednjoj školi “Veljko Vlahović” odvedeno je u “Rasadnik”, gdje su zatočeni u dvije prostorije, a sredinom mjeseca je dovedeno još zatočenika iz škole.

(para. 1004-1006. Karadžić, tom I, str. 400-401.) (para. 1503. Mladić, tom II, str. 787.)

Zatočeni muškarci i zatočene žene u “Rasadniku” su bili podvrgavani psihičkom zlostavljanju, premlaćivanju i seksualnom nasilju.

(para. 1021. Karadžić, tom I, str. 407.)

Srpske snage su 15. augusta 1992. ubile 24 Bošnjaka, među kojima su četvorica bila maloljetna, koji su odvedeni iz “Rasadnika” na liniju fronta.

(para. 1028. Karadžić, tom I, str. 410.) (para. 1462. Mladić, tom II, str. 766.)

Dvojica zatočenika u “Rasadniku” su na smrt pretučena od početka augusta do početka novembra 1992. godine.

(para. 1470. Mladić, tom II, str. 769.)

Od decembra 1992. do aprila 1994. još nekoliko zatočenika ubijeno je u “Rasadniku”.

(para. 1471. Mladić, tom II, str. 769–770.)

Zatočenicima iz logora “Rasadnik” su izdavana naređenja za radove, poput kopanja rovova, a korišteni su i kao „živi štit“, te su jedne prilike su dvojica od njih i ranjena.

(para. 1547-1548. Mladić, tom II, str. 804.)

Grupa od 1.500 do 2.000 Bošnjaka otišla je u maju 1992. iz grada Rogatice u selo Vragolovi, gdje je zatekla približno 5.000 do 6.000 izbjeglica, a kada su srpske snage u julu 1992. granatirale Vragolove, 1.500 od tih Bošnjaka pobjeglo je u Goražde. U augustu su iz tog sela u Goražde otišle sve izbjeglice osim njih deset.

(para. 682. Krajišnik, str. 248.) (para. 1035. Karadžić, tom I, str. 413.) (para. 1580. Mladić, tom II, str. 820.)

Vijeće sigurnosti UN-a je 6. maja 1993. godine usvojio Rezoluciju broj 824, kojom se Žepa i Goražde također proglašavaju zaštićenim zonama.

(para. 95. Popović i ostali, tom I, str. 28)

Tokom 1995. u Žepi je živjelo od 6.500 do 8.000 ljudi. U julu 1995. godine, 1.200 do 2.000 stanovnika činili su vojno sposobni muškarci, iako je bilo teško napraviti razliku između civila i vojske.

(para. 667, 670. Popović i ostali, tom I, str. 268, 270) (para. 599. Tolimir, str. 280)

U martu 1995. ponovo je započelo granatiranje rubnih područja Žepe, a u junu 1995. je počelo snažno granatiranje koje je dovelo do civilnih žrtava.

(para. 666. Popović i ostali, str. 268)

Krajem juna 1995., minobacači VRS-a gađali su kontrolne punktove Ukrajinske čete UNPROFOR-a i njenu bazu. VRS je upozorio je da će se s napadima nastaviti sve dok UNPROFOR ne pristane da u potpunosti napusti enklavu. Nakon tog ultimatuma VRS je nastavio da napada više posmatračkih položaja UNPROFOR-a u žepskoj enklavi.

(para. 669. Popović i ostali, tom I, str. 269) (para. 600. Tolimir, str. 281)

Dana 10. jula zbog uspjeha napada VRS-a na Srebrenicu, a “u cilju zatvaranja enklave Žepa i popravljanja taktičkog položaja naših snaga oko enklave” komandant Glavnog štaba VRS je izdao naređenje da se protiv Žepe preduzme vojna akciju 12. jula 1995.

(para. 602. Tolimir, str. 281) (para. 672. Popović i ostali, tom I, str. 270)

Nakon pada Srebrenice, u Žepi je zavladala panika, a VRS je nastavio s napadima na kontrolne punktove Ukrajinske čete. Na sam grad Žepu i okolna sela takođe je otvarana sporadična artiljerijska, minobacačka i vatra iz teških mitraljeza.

(para. 672. Popović i ostali, tom I, str. 270-271) (para. 603. Tolimir, str. 282)

Nakon što su 13. jula 1995. pregovori između VRS i civilnih predstavnika vlasti u Žepi propali, VRS je 14. jula 1995. napao enklavu Žepe, izvodeći pješadijske napade i granatirajući linije odbrane ABiH, kao i naseljena područja. Tokom tog perioda, narod Žepe, preplašen događajima u Srebrenici, sklonio se ili u Štitkov Do ili na Žepsku planinu.

(para. 672, 680, 682-683. Popović i ostali, tom I, str. 270-271, 274-276) (para. 612, 614. Tolimir, str. 284-286)

U narednim danima je uslijedilo nekoliko pregovora između oficira VRS-a i civilnih predstavnika vlasti u Žepi, kao i predsjednika Državne komisije BiH za razmjenu ratnih zarobljenika.

(para. 617-624. Tolimir, str. 287–291) (para. 689-695. Popović i ostali, tom I, str. 280-283)

Napadi VRS-a na Žepu su nastavljeni 20. jula 1995. Napadi su postajali sve žešći i granatiranje Žepe se intenziviralo sve do 24. jula, a pritom je najviše gađan centar enklave.

(para. 625. Tolimir, str. 291) (para. 696. Popović i ostali, tom I, str. 283)

Premda nije postignut sporazum o sudbini vojno sposobnih muškaraca iz Žepe, prevoz civila Bošnjaka iz ovog mjesta je počeo 25. jula 1995. i trajao je do 27. jula 1995. godine.

(para. 640. Tolimir, str. 297) (para. 710-719. Popović i ostali, tom I, str. 290-295)

Napustivši enklavu, autobusi su prešli Bokšanicu, pa zatim nastavili kroz Borike, Rogaticu, Podromaniju, Han-Pijesak i Vlasenicu u pravcu Kladnja, gdje su se civili, Bošnjaci, iskrcali i zatim prepješačili preostalih nekoliko kilometara do teritorije pod kontrolom ABiH.

(para. 645. Tolimir, str. 299)

Procjenjuje se da je do 27. jula iz Žepe prevezeno približno 4.000-5.000 civila Bošnjaka.

(para. 649. Tolimir, str. 302) (para. 719. Popović i ostali, tom I, str. 295)

Dok je vršen prevoz, neki vojnici VRS-a učestvovali su u pljačkanju i paljenju kuća u Žepi. Pripadnici VRS-a takođe su digli u vazduh džamiju u centru Žepe.

(para. 723. Popović i ostali, tom I, str. 297) (para. 676. Tolimir, str. 313)

Posljednji konvoj u kojem su zajedno bili i civili i ranjenici, i koji je krenuo u pravcu Rogatice i Kladnja, zaustavljen je na posmatračkom mjestu OP–2 na Bokšanici 27. jula 1995. Iz autobusa su iskrcani i uhapšeni predstavnici bošnjačkog stanovništva koji su učestvovali u pregovorima, a koji su pod pritiskom morali potpisati „sporazum o kapitulaciji“, jer posljednjem konvoju nije bilo dozvoljeno da nastavi, sve dok ne prihvate kapitulaciju. Odvedeni su u hotel „Borike“ a konvoju je dozvoljeno da nastavi prema Kladnju.

(para. 654-659. Tolimir, str. 305–307) (para. 728-730. Popović i ostali, tom I, str. 299-302)

Taj konvoj je zaustavljen u Lukama, u blizini Tišće, gdje je 12-orici ranjenih muškaraca naređeno da pređu u drugi autobus, koji je stajao okrenut u suprotnom pravcu, i gdje im se priključilo još 28 muškaraca starije dobi, koji su iskrcani s autobusa koji su putovali u noći 26. jula 1995., i svi su prevezeni u “Rasadnik” kod Rogatice.

(para. 659. Tolimir, str. 307) (para. 720. Popović i ostali, str. 295–296)

U „Rasadnik“ su iz hotela „Borike“ dovedeni i predstavnici bošnjačkog stanovništva Žepe koji su učestvovali u pregovorima. Zarobljenike su u “Rasadniku” noću tukli policajci. Dvojica predstavnika bošnjačkog stanovništva Žepe su sredinom avgusta 1995. odvedena iz „Rasadnika“ i više se nikad nisu vratili. Njihovi posmrtni ostaci nađeni su, zajedno sa još deset tijela, u jednoj grobnici u Vragolovima, nedaleko od Rogatice.

(para. 664-665. Tolimir, str. 309-310) (para. 730. Popović i ostali, tom I, str. 301-302)

Kada je posljednji autobus s civilima, Bošnjacima, napustio Žepu 27. jula 1995., pješadija VRS-a brzo je stigla u Žepu i na okolna brda.

(para. 721. Popović i ostali, tom I, str. 296)

Pripadnici VRS-a su komandanta ABiH odveli iz baze Ukrajinske čete UNPROFOR-a u hotel „Borike“, odakle je više puta premještan. I njegovi posmrtni ostaci nađeni su u grobnici u Vragolovima.

(para. 721. Popović i ostali, tom I, str. 296) (para. 662, 677-680. Tolimir, str. 308, 314-315)

Vojno sposobni muškarci iz Žepe se nisu predali, već su se krili po brdima oko i bježali ili preko teritorije RS-a u Kladanj ili preko Drine u Srbiju. Vojno sposobni muškarci iz Žepe koji su bježali prema Drini preplivavali su rijeku ili je prelazili splavovima od drveta ili automobilskih guma koje su sami pravili od materijala pronađenog na obali. Umjesto za odlazak sa svojim porodicama, iz straha za sopstvene živote odlučivali su se za bjekstvo, posebno nakon što se pročulo šta se dogodilo u Srebrenici.

(para. 674. Tolimir, str. 312) (para. 956. Popović i ostali, tom I, str. 373)

2. avgusta u Žepi nije više bilo nikoga, ako se izuzme nekoliko vojnika VRS-a koji su ostali kako bi pljačkali i palili kuće po enklavi i okolnim selima.

(para. 676. Tolimir, str. 313)