Čapljina

U aprilu 1993. pripadnici HVO-a odveli su muškarce Bošnjake iz općine Čapljina, među kojima su bili i bošnjački intelektualci i muškarci koji nisu bili pripadnici nijednih oružanih snaga, u kasarnu u Grabovini i Zatvor u Dretelju.

(para. 2075, 2077. Prlić i ostali, tom II, str. 551)

S hapšenjima je HVO nastavio krajem juna do sredine jula 1993., a muškarci su zatočavani u “Dretelju”, “Gabeli” i na “Heliodromu”.

(para. 2083. Prlić i ostali, tom II, str. 553

Oko 16. jula 1993., 12 muškaraca Bošnjaka, stanovnika sela Bivolje Brdo, je uhapšeno, a 1998. ekshumirano je 12 tijela u blizini napuštenog rudnika boksita u Bivoljem Brdu.

(para. 2085. Prlić i ostali, tom II, str. 554)

Sredinom jula 1993. pripadnici HVO-a su izvršili deložiranje i premještanje u “Silos” žena, djece i starijih osoba, stanovnika sela Domanovići.

para. 2101. Prlić i ostali, tom II, str. 557)

Oko 13. jula 1993. Pripadnici HVO-a su snajperskim hicima ubili dvije mlade žene dok su se nalazile na glavnoj cesti u selu Domanovići.

(para. 2105-2106. Prlić i ostali, tom II, str. 558)

Iz njihovih kuća u selu Bivolje Brdo je sredinom jula 1993. HVO protjerao žene, djecu i starije osobe, od kojih su neki premješteni u “Silos”.

(para. 2115. Prlić i ostali, tom II, str. 560)

14. jula 1993. pripadnici HVO-a ubili su nemoćnog i starog muškarca u kući u zaseoku Kevčići u selu Bivolje Brdo.

(para. 2116-2117. Prlić i ostali, tom II, str. 560)

Pripadnici HVO-a su iz Počitelja protjerali žene, djecu i starije osobe, Bošnjake, i raselili ih u Bunu, a zatim u Blagaj, oko 13. jula te početkom augusta 1993.

(para. 2129. Prlić i ostali, tom II, str. 563)

Snage HVO-a su 12. jula 1993. napale selo Lokve, te oko 14. jula 1993. srušile džamiju u Lokvama. Nakon 13. jula 1993., srušene su, odnosno zapaljene kuće Bošnjaka .

(para. 2136, 2140, 2142.. Prlić i ostali, tom II, str. 564, 565. Prlić i ostali, tom II)

Pripadnici HVO-a i policije su u augustu i septembru 1993. protjerali i raselili žene, djecu i starije osobe iz grada Čapljine, odveli ih u “Silos” ili na teritorije pod kontrolom ABiH.

(para. 2161. Prlić i ostali, tom II, str 569–570)

U “Silosu” su bili zatočeni žene, djeca i starije osobe, Bošnjaci iz sela Domanovići, Višići, Bivolje Brdo, te iz grada Čapljine.

(para. 2168. Prlić i ostali, tom II, str. 571)

Od jula do oktobra 1993., HVO je u “Silosu” u različitom trajanju zatočio muškarce, od kojih neki nisu pripadali nijednim oružanim snagama.

(para. 2174. Prlić i ostali, tom II, str. 572)

Žene, djeca i starije osobe iz općine Čapljina odvedeni su na više mjesta, između ostalog u kuće i škole u Sovićima, Tasovčićima i Lokvama, gdje su ih pripadnici policije HVO-a držali u zatočenju tokom različitih vremenskih perioda u okviru operacije protjerivanja koja je u općini Čapljina provedena tokom jula i augusta 1993. godine.

(para. 2182, 2185, 2186. Prlić i ostali, tom II, str. 574-575)

Pripadnici HVO-a su od kraja jula do početka oktobra 1993. raselili žene, djecu i starije osobe s raznih mjesta zatočenja, između ostalog iz “Silosa”, kuća i jedne škole, na područja pod kontrolom ABiH.

(para. 2191. Prlić i ostali, tom II, str. 576)

Zatvor u Dretelju jefunkcionirao kao zatočenički centar od aprila 1993. do početka oktobra 1993.

(para. 44. Prlić i ostali, tom III, str. 12)

Prvi zatočenici dovedeni su u Zatvor u Dretelju u aprilu 1993. godine, nakon hapšenja pripadnika ABiH na području Čapljine, potom muškarci Bošnjaci zatočeni do početka oktobra 1993., a zatočenici su u talasima dovođeni iz Stoca, Čapljine i Mostara, ali i iz drugih zatočeničkih centara HVO-a.

(para. 39. Prlić i ostali, tom III, str. 11)

Pripadnici ABiH, vojno sposobni muškarci i vojnici HVO-a bošnjačke nacionalnosti hapšeni su u Mostaru i dovođeni u Zatvor u Dretelju počev od 30. juna 1993.

(para. 41. Prlić i ostali, tom III, str. 12)

Prema jednom izvještaju, od 30. juna 1993. do 5. augusta 1993., u Zatvoru u Dretelju bilo je zatočeno više od 2.500 Bošnjaka.

(para. 46. Prlić i ostali, tom III, str. 13)

Za zatočenje u “Dretelju” koristila su se najmanje četiri hangara i dva tunela.

(para. 59. Prlić i ostali, tom III, str. 16)

Pripadnici HVO-a su, za vrijeme velikih vrućina sredinom jula 1993., zatočenike držali zaključane bez hrane i vode, sve dok jedan od njih nije preminuo usljed dehidracije.

(para. 91. Prlić i ostali, tom III, str. 26)

Sredinom jula, u vrijeme dok su zatočenici bili zaključani u hangarima, više njih je ranjeno mecima koji su izvana prošli kroz metalne stijenke hangara. Nakon pucnjave, ranjenima nije odmah ukazana pomoć, i umrla su najmanje tri zatočenika.

(para. 114. Prlić i ostali, tom III, str. 32)

Jedan zatočenik je početkom augusta pretučen od strane pripadnika HVO-a ispred samice u “Dretelju” te je preminuo od zadobijenih ozljeda.

(para. 119-120. Prlić i ostali, tom III, str. 34)

Još jedan zatočenik je preminuo usljed udaraca drugog zatočenika, Bošnjaka, koji je postupao po naređenju pripadnika HVO-a.

(para.121. Prlić i ostali, tom III, str. 34)

Osobe zatočene u samicama svakodnevno su prebijane, čak i po nekoliko puta u jednom danu i noći, a pripadnici HVO-a koristili su naročito vrijeme ručka za njihovo maltretiranje i ponižavanje.

(para. 123, 125-126. Prlić i ostali, tom III, str. 35–36)

Sve vrijeme dok je Zatvor u Dretelju funkcionirao kao zatočenički centar, zatočenici su odvođeni u druge zatočeničke centre, a počev od septembra 1993., zatočenici su počeli napuštati Zatvor i kasnije odlazili u treće zemlje.

(para. 145. Prlić i ostali, tom III, str. 40)

Zatvor u Gabeli je zvanično osnovan 8. juna 1993., iako je počeo primati zatočenike od aprila 1993.

(para. 156-157. Prlić i ostali, tom III, str. 43)

U krugu Zatvora u Gabeli nalazilo se 12 hangara, od kojih su tri, a kasnije – s dolaskom zatočenika nakon zatvaranja Zatvora u Dretelju početkom oktobra 1993. – četiri hangara korištena za smještaj zatočenika.

(para. 160. Prlić i ostali, tom III, str. 44)

Muškarci Bošnjaci – pripadnici HVO-a, pripadnici ABiH ili civili –zatvarani su u Zatvoru u Gabeli počev od aprila 1993., i u maju je već bilo zatvoreno oko 1.500 muškaraca.

(para. 194. Prlić i ostali, tom III, str. 52)

Vojno sposobni muškarci Bošnjaci dovođeni su u Zatvor u Gabeli počev od 30. juna 1993. i tokom prvih dana jula 1993., nakon što su uhapšeni u općinama Stolac i Čapljina, dok su dovođeni i zatočenici iz drugih zatočeničkih centara.

(para. 195-196. Prlić i ostali, tom III, str. 53)

Od juna do oktobra 1993. zatočenici u Zatvoru u Gabeli su tučeni, premlaćivani i vrijeđani.

(para. 243. Prlić i ostali, tom III, str. 67)

Dvojica zatočenika u “Gabeli” ubijena su iz vatrenog oružja.

(para. 253. Prlić i ostali, tom III, str. 70)

U decembru 1993. je iz Zatvora u Gabeli više stotina zatočenika pušteno na slobodu pod uslovom da odu u treće zemlje.

(para. 274. Prlić i ostali, tom III, str. 75)

U logoru (neke od presuda koriste i naziv zatvor) “Dretelj” je bilo više objekata u kojima je tokom ljeta 1993. bilo zatvoreno više stotina Bošnjaka, a sastojali su se od nekoliko hangara, tunela, “samice”, u kojoj se broj zatočenih kretao između 40 i 60.

(para. 27., 136. drugostepena presuda Dražen Mikulić, str. 11., 35.), (para. 76. drugostepena presuda Veselko i Ivo Raguž, str. 26.)

Jedan od zatočenih Bošnjaka u “Dretelju” je tokom jula 1993. izveden iz hangara, teško pretučen, porezan staklom i pucano mu je iznad glave iz vatrenog oružja.

(para. 93-95. drugostepena presuda Dražen Mikulić, str. 2-3., 27-28.)

Zatvorenici koji su tokom jula i augusta 1993. držani u “samici” zlostavljani su za vrijeme ručka, a špricani su jakim mlazom vode pod pritiskom iz cisterne.

(para. 202., 215-216. Dražen Mikulić, str. 49., 52.)

Jednom od zatočenika su povrede nanesene nožem.

(para. 277. Dražen Mikulić, str. 65.)

Zatočenicima u “Dretelju” je početkom augusta 1993. naređeno da se međusobno tuku, te je jedan od njih preminuo nakon što je pao na zemlju.

(para. 253-254. Dražen Mikulić, str. 60.)

U “Dretelju” je bilo i maloljetnih zatočenika koji su zlostavljani po dovođenju u ovaj logor.

(para. 229-232. Dražen Mikulić, str. 55-56.)

Zatočenici koji su u logor “Dretelj” dovedeni početkom augusta 1993. su u limenoj garaži mučeni strujom.

(para. 78-91. drugostepena presuda Veselko i Ivo Raguž, str. 5., 26-33.)

U objektima kasarne bivše Jugoslovenske narodne armije (JNA) u Gabeli, preuzete od strane HVO-a, sredinom juna 1993. utemeljen je Okružni vojni zatvor, u kojem su bili pritvoreni uhićeni pripadnici Hrvatskog vijeća obrane, te upravna zgrada i četiri hangara u kojima su bili smješteni zatočeni Bošnjaci.

(drugostepena presuda Nikola Andrun, str. 18-19.)

U svakom od hangara je bilo zatočeno 500-600 Bošnjaka.

(drugostepena presuda Nikola Andrun, str. 18-19.)

Utvrđeno je da, bez obzira što je utemeljen kao Okružní vojni zatvor, u Gabeli je bio logor u kojem su čuvari i osobe koje su dolazile spolja vršile nasilje nad zatočenicima Bošnjacima, koji su držani u lošim uvjetima.

(drugostepena presuda Nikola Andrun, str. 20.)

Tokom ljeta 1993., zatočenici u logoru “Gabela” izvođeni su na ispitivanja, te premlaćivani i mučeni na različite načine, usljed čega su pojedini gubili svijest.

(drugostepena presuda Nikola Andrun, str. 3-4., 29., 33-34.)

Zatočenici u “Gabeli” su fizički zlostavljani i tokom septembra i oktobra 1993. godine.

(drugostepena presuda Nikola Andrun, str. 2., 4., 27-33.)

Neki od zatočenika iz hangara broj 1 i broj 3 su od augusta do oktobra 1993. izvedeni i njihova tijela su pronađena nakon rata, dok su neki gubili svijest od premlaćivanja, a beživotno tijelo jednog od njih je odvučeno u pravcu hangara broj 2.

(drugostepena presuda Nikola Andrun, str. 2-3., 24-25., 31.)

Skupine Bošnjaka zatočenih u logoru “Gabela”, “samici”, u dva navrata su prebacivane u logor “Silos” kod Čapljine kako bi se onemogućilo njihovo evidentiranje od strane predstavnika Međunarodnog komiteta Crvenog križa.

(drugostepena presuda Nikola Andrun, str. 4., 35.)

Zatočenici u “Gabeli” su fizički i psihički maltretirani tokom septembra i oktobra 1993.

(Nikola Pehar, presuda Vrhovnog suda Federacije BiH, str. 2., 9., 15-18.)

U sklopu kompleksa objekata bivše Jugoslovenske narodne armije (JNA) u Dretelju su od strane pripadnika HVO-a od kraja juna i tokom jula 1993. dovođeni i u hangare zatvarani Bošnjaci.

(Frane Vulić, str. 8.), (Mijo Banović i Gojko Granić, str. 7.), (Niko Lovrić, str. 6.)

Trojica zatočenika bošnjačke nacionalnosti su sredinom jula 1993. ubijena hicima iz vatrenog oružja ispred hanagara u logoru “Dretelj”.

(Frane Vulić, str. 1-2., 14-16., 17-18.)

Bošnjaci su u julu 1993. fizički i psihički zlostavljani u “Dretelju”.

(Mijo Banović i Gojko Granić, str. 2., 23-26.)

Zatočenici u logoru “Dretelj” su, osim premlaćivanja, tokom augusta i septembra 1993. prisiljavani da leže na takozvanoj žici (željeznoj armaturi) i goli na vrelom betonu.

(Ado Alagić, str. 1-2., 4.)

Prije i poslije jela su zatočenici u “Dretelju” u augustu 1993. izvođeni iz hanagara i udarani drvenom palicom, lancem i kundakom puške.

(Mijo Banović i Gojko Granić, str. 1-2., 21-22.)

Krajem juna i početkom jula 1993. su civili nehrvatske nacionalnosti iz Neuma koji su se nalazili u svojim kućama, pod izgovorom da idu na saslušanje, sprovedeni i zatvoreni u logor “Dretelj”.

(Niko Lovrić, str. 1-2., 4-5.)

U prvoj polovini jula 1993. su od strane pripadnika HVO-a zatočenici premlaćivani i mučeni u logoru “Gabela”, koji se nalazio u bivšoj kasarni Jugoslovenske narodne armije (JNA), usljed čega su neki od njih gubili svijest.

(Luka Perić, str. 1-3., 8-14.)

Civil koji je bio zatvoren u “Gabeli” u julu 1993. se vodio kao nestala osoba, ali nije utvrđeno da li je nestao u logoru ili prilikom izvođenja u naselje Gradina.

(Dragan Milanović, str. 14., 28.)

Zatočenik koji je, s grupom ostalih iz “Gabele”, bio na prisilnom radu u kasarni HVO-a “Božan Šimović” u Grabovini ubijen je iz vatrenog oružja srednom oktobra 1993.

(Zvonko Tirlin, str. 2., 9-11.)

Neki od zatočenika koji su iz “Gabele” prebačeni u Grabovinu teško su pretučeni u magacinu kasarne.

(Zvonko Tirlin, str. 2-3., 12-14.)

Zatočenici bošnjačke nacionalnosti koji su tokom jula i augusta 1993. držani od strane pripadnika HVO-a zatočeni u logoru “Gabela”, fizički i psihički su zlostavljani na razne načine, a od pojedinih je, nakon što bi bili izvedeni iz hangara u kojim su se nalazili, tražen novac.

(M. M. i Ž. R. – presuda Županijskog suda u Splitu, str. 1-2., 4., 15., 17-18.)

Jedan od zatočenika bošnjačke nacionalnosti je preminuo u logoru “Gabela” tokom augusta 1993. od posljedica premlaćivanja.

(M. M. i Ž. R. – presuda Županijskog suda u Splitu, str. 2., 12-13.)

Premlaćivanja zatočenika iz “Gabele” su nastavljena i kada je grupa njih skrivana od Međunarodnog komiteta Crvenog križa u “Silos”, a među maltretiranim je bilo i ranjenika.

(M. M. i Ž. R. – presuda Županijskog suda u Splitu, str. 2., 15.)

Zlostavljanja zatočenika u “Gabeli” su nastavljena u jesen 1993., usljed čega su neki od logoraša gubili svijest.

(M. M. i Ž. R. – presuda Županijskog suda u Splitu, str. 2-3., 15-16.)

Zatočenici u logoru “Dretelj” su od strane pripadnika HVO-a premlaćivani u augustu 1993. te udarani željeznim cijevima, puškama, drvenim palicama i letvama, pa su neki od njih gubili svijest.

(M. M. i Ž. R. – presuda Županijskog suda u Splitu, str. 4., 18.)

Na području Čapljine je od početka maja do sredine augusta 1992. postojao širok i sistematičan napad Hrvatskih obrambenih snaga usmjeren protiv srpskog civilnog stanovništva.

(para. 177., 424. Ivan Zelenika i ostali, str. 56., 114.)

Dvije žene su u prvoj polovini jula 1992. ubijene hicima iz vatrenog oružja, nakon čega su zapaljena njihova tijela.

(para. 109-114. drugostepena presuda Edin Sakoč, str. 4., 28-29.)

Žena je početkom jula 1992. odvedena iz svoje kuće, kojom prilikom je fizički, psihički i seksualno zlostavljana.

(para. 144-145. drugostepena presuda Edin Sakoč, str. 35.)

Kasarna “Bruno Bušić” u Dretelju je imala sve karakteristike logora, gdje su držani zatvoreni civili srpske nacionalnosti, koji su svakodnevno bili podvrgavani različitim oblicima psihičkog i fizičkog zlostavljanja, držani u krajnje nehumanim i nehigijenskim uslovima, odakle su izvođeni na prinudni rad u okviru kruga kasarne i van nje.

(para. 277., 394. Ivan Zelenika i ostali, str. 78., 106-107.)

U “Dretelj” su transportirani civili iz Mostara koji su prethodno bili zatočeni u Vojnoj ambulanti, te civili uhapšeni na području Čapljine i Stoca.

(para. 326. Ivan Zelenika i ostali, str. 90-91.)

Ukupan broj zatvorenih civila u “muškom” hangaru kretao se i do 200, dok je u “ženskom” hangaru u jednom momentu bilo zatvoreno i do 80 žena.

(para. 398. Ivan Zelenika i ostali, str. 107.)

Za vrijeme boravka u “Dretelju” zatočenici su premlaćivani i nanošene su im tjelesne povrede.

(para. 651-654., 658-681., 712-733., 902-906. Ivan Zelenika i ostali, str. 8-9., 162-163., 163-168., 174-179., 217-218.)

Jedan od zatočenika u “Dretelju” je preminuo od posljedica premlaćivanja početkom augusta 1992. u blizini “muškog” hangara.

(para. 615-629. Ivan Zelenika i ostali, str. 8., 154-157.)

U “muškom” hangaru je brutalno pretučen zatočenik u prvoj polovini augusta 1992. te je prevezen najprije u bolnicu u Čapljini, a zatim je odvezen u nepoznatom pravcu i tijelo nikada nije pronađeno.

(para. 639-649. Ivan Zelenika i ostali, str. 8., 159-162.)

Najmanje šest zatočenika koji su izvedeni iz “Dretelja” ubijeno je i bačeno u Neretvu, dok je jedan odveden u nepoznatom pravcu te su kasnije pronađeni i razmijenjeni njegovi posmrtni ostaci.

(para. 759-764., Ivan Zelenika i ostali, str. 185-187.)

Zatočenice, među kojima je bilo i starica, silovane su u ovom logoru, te su i fizički zlostavljane, uključujući udaranje i repetiranje vatrenog oružja.

(para. 684-692., 884-888. Ivan Zelenika i ostali, str. 8-9., 169-170., 214-215.), (para. 177-183., 191-202. Ivan Medić i Tonćo Rajič, str. 5., 55-60.), (para. 106-118. drugostepena presuda Tonćo Rajič, str. 4., 31-34.)

Na međusobne seksualne odnose su primoravani i zatočenici.

(para. 736-739. Ivan Zelenika i ostali, str. 9., 179-180.)

Početkom juna 1992. je u blizini Osnovne škole u Počitelju iz vatrenog oružja od strane pripadnika TO-a ubijen zarobljeni srpski vojnik.

(Ibro Turajlić – presuda Vrhovnog suda FBiH, str. 2., 9-14.)