Prozor

Početkom maja 1992., Hrvatsko vijeće obrane (HVO) je postavio kontrolne punktove na putu koji vodi iz Prozora prema Hercegovini i Hrvatskoj. Krajem ljeta 1992., napetost u Prozoru je porasla, a nasilje između Hrvata i Bošnjaka u Prozoru, koje je tada započelo, neprestano se pojačavalo do oktobra 1992.

(para. 31. Prlić i ostali, tom II, str. 8)

HVO je 23. oktobra 1992., uz pomoć HV-a, napao grad Prozor tenkovima, artiljerijom, snajperskom vatrom i oklopnim transporterima, a na grad je palo više od 1.500 projektila različite jačine i ciljani su dijelovi grada većinski nastanjeni Bošnjacima.

(para. 38-39. Prlić i ostali, tom II, str. 10–11) (para. 162. Halilović, str. 71-72)

Borbe su prestale uveče 24. oktobra 1992. tako što je HVO uspostavio kontrolu nad Prozorom.

(para. 52. Prlić i ostali, tom II, str. 13)

Od jutra 24. oktobra 1992. do barem 30. oktobra 1992. vojnici HVO-a prodirali su u grad Prozor, gdje su uništili i zapalili oko 75 bošnjačkih stambenih objekata nakon što bi ih polili benzinom.

(para. 50, 54-55. Prlić i ostali, tom Ii, str. 13–14)

Vojnici HVO-a zapalili su bošnjačku kuću i ubili jednog starijeg čovjeka i jednu ženu, stanovnike Paljika.

(para. 66. Prlić i ostali, tom II, str. 17)

Nakon uspostave kontrole nad gradom Prozorom, vojnici HVO-a su uhapsili veliki broj Bošnjaka, pripadnika ABiH, držali ih u zatočenju u osnovnoj školi u Ripcima od dva dana do jedne sedmice, a nakon toga su oslobođeni.

(para. 72. Prlić i ostali, tom II, str. 18)

Uhapšeno je 20-ak Bošnjaka iz sela Paljike, među kojima je bilo pripadnika TO-a/ABiH, koji su prvo zatočeni u podrumu jedne kuće u selu Paljike, a potom prebačeni u školu u Ripcima.

(para. 69, 71, 72. Prlić i ostali, tom Ii, str. 18)

Nakon što su stavili pod kontrolu Parcane, vojnici HVO-a su zapalili devet bošnjačkih stambenih objekata zato što stanovništvo koje se krilo po šumama nije odgovorilo na poziv da preda oružje.

(para. 85. Prlić i ostali, tom II, str. 22)

Na području Prozora je postojao širok i sistematičan napad snaga Hrvatskog vijeća obrane (HVO) i Hrvatske vojske (HV) od novembra 1992. do oktobra 1993. koji je bio usmjeren protiv bošnjačkog civilnog stanovništva.

(para. 69-72. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 28-29.), (para. 52. Nikola Marić, str. 28.)

Do zaoštravanja odnosa između vojnih komponenti hrvatskog i bošnjačkog naroda došlo je u drugoj polovini 1992., nakon čega je krajem oktobra 1992. HVO zauzeo grad i veći dio općine.

(para. 69-70. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 28-29.), (para. 121. Nikola Marić, str. 47.)

U napadu je osim HVO-a, učestvovala i Hrvatska vojska.

(para. 79., 82. Nikola Marić, str. 36.), (para. 66. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 27.)

Nakon sukoba između Armije RBiH i HVO-a u oktobru 1992. na teritoriji općine Prozor pod kontrolom HVO-a nije bilo oružanih formacija bošnjačkog naroda koje su pružale organizirani otpor niti je bošnjačko stanovništvo bilo naoružano, niti se borilo.

(para. 76. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 30.), (para. 130. Nikola Marić, str. 49-50.)

Bošnjaci su zatvarani u logore u Srednjoškolskom centru, Vatrogasnom domu, Policijskoj stanici Prozor i Atomskom skloništu u krugu fabrike “Unis”.

(para. 532-533. Nikola Marić, str. 149-150.)

Grupa Bošnjaka je zatvorena i mučena u Vatrogasnom domu krajem novembra 1992.

(para. 581-605. Nikola Marić, str. 7., 160-166.)

HVO je napao Lizoperce sredinom aprila 1993.

(para. 87-88. Prlić i ostali, tom II, str. 22)

HVO je 19. aprila 1993. zapalio stambene objekte Bošnjaka u selu Tošćanica, apripadnici HVO-a su tokom napada na selo hicima iz vatrenog oružja ubili naoružanog čovjeka odjevenog u civilnu odjeću, te dvije starije osobe.

(para. 91. Prlić i ostali, tom Ii, str. 23)

Pripadnici HVO-a su u maju ili junu 1993. napali selo Skrobućane, zapalili imovinu Bošnjaka i džamiju u selu.

(para. 96-97. Prlić i ostali, tom II, str. 25)

Početkom jula 1993. napadnuto je selo Podaniš i zapaljena imovina Bošnjaka.

(para. 103. Prlić i ostali, tom II, str. 26)

Selo Prajine su snage HVO-a napale 19. jula 1993., ubile trojicu muškaraca koji su bili stari i bolesni, a dvojica od njih su prethodno premlaćeni.

(para. 109. Prlić i ostali, tom II, str. 27)

Istog dana su vojnici HVO-a ubili tri osobe na planini Tolovac.

(para. 112. Prlić i ostali, tom II, str. 28)

Tokom ljeta 1993. stanovnici Prozora nisu mogli napuštati općinu  bez propusnice.

(para. 116. Prlić i ostali, tom II, str. 29-30)

Krajem juna 1993., pripadnici HVO-a hapsili su muškarce Bošnjake, pripadnike HVO-a u Lugu i Lapsunju, te su ih odveli u Vatrogasni dom u Prozoru.

(para. 124. Prlić i ostali, tom II, str. 32)

Početkom jula 1993. hapšeni su muškarci u selima Duge, Lug, Kovačevo Polje i Podaniš/Podonis, nakon čega su odvedeni u Srednju školu.

(para. 126. Prlić i ostali, tom II, str. 32–33)

Hapšenja Bošnjaka, među kojima je bilo pripadnika ABiH i HVO-a, nastavljeno je sredinom jula 1993. u ostalim prozorskim mjestima, a odvedeni su u Srednju školu.

(para. 127-129. Prlić i ostali, tom II, str. 33)

Tokom ljeta 1993., između 400 i 500 osoba, porijeklom iz grada Prozora i okolnih sela, bilo je zatočeno u više učionica Srednje škole u Prozoru.

(para. 145. Prlić i ostali, tom Ii, str. 37)

Krajem augusta 1993., Srednja škola je prestala biti mjesto zatočenja budući da je većina Bošnjaka u julu 1993. odvedena u Zatvor u Ljubuškom, a u augustu 1993. u prostorije policije u Prozoru.

(para. 155. Prlić i ostali, tom II, str. 39)

U julu i augustu 1993. zatočenici u Srednjoj školi su tokom zatočenja zlostavljani, a neki od njih su odvedeni i nikada više nisu vraćeni, te se vode kao nestale osobe.

(para. 157-158. Prlić i ostali, tom II, str. 39–40)

Početkom augusta 1993. jedan zatočenik je teško ranjen iz vatrenog oružja na stepeništu škole te je odveden i više nije vraćen, potom ih je odvedeno još pet koji nisu vraćeni, kao i šestorica koja su krajem augusta trebali biti oslobođeni iz medicinskih razloga.

(para. 159-161. Prlić i ostali, tom II, str. 40–41)

Tokom ljeta 1993. zatočenici iz Srednje škole izvodili su radove za HVO tako što su gradili utvrđenja i kopali rovove na linijama fronta.

(para. 165. Prlić i ostali, tom II, str. 42)

Neki zatočenici su poginuli ili su bili ranjeni izvodeći te radove, a neke su vojnici HVO-a zlostavljali, između ostalog i seksualno.

(para. 170. Prlić i ostali, tom II, str. 43)

Neki od zatočenika odvedenih na prisilni rad na linijama fronta korišteni su kao “živi štit” na Crnom vrhu, nedaleko od linije razdvajanja u pravcu Makljena.

(para. 173. Prlić i ostali, tom II, str. 44)

Jedanaest zatočenika ubijeno je hicima iz vatrenog oružja vojnika HVO-a na Crnom vrhu 31. jula 1993.

(para. 175. Prlić i ostali, tom II, str. 45-46)

 Zapovjedništvo HVO-a nalazilo se u “Unisovoj” zgradi, gdje je u julu 1993. bio i jedan zatočenički centar u atomskom skloništu, u podrumu.

(para. 181. Prlić i ostali, tom II, str. 47)

U “Unisovoj” zgradi su bili zatočeni civili tri do četiri dana, a neke od njih su vojnici HVO-a tukli.

(para. 187. Prlić i ostali, tom II, str. 48–49)

Krajem juna i do kraja jula 1993., u maloj prostoriji u podrumu Vatrogasnog doma bilo je zatočeno – od jednog do nekoliko dana – oko 30 Bošnjaka iz Luga i Lapsunja, koji su odvođeni na kopanje rovova na Crnom vrhu i Uzdolu.

(para. 190, 192, 194-195. Prlić i ostali, tom II, str. 49-50)

Najmanje 15-ak Bošnjaka je bilo zatočeno u policijskoj stanici pored koje se nalazilo bivše skladište TO-a u kojem su zatočenici boravili najkasnije od 13. augusta 1993. do najranije 19. novembra 1993. godine.

(para. 199. Prlić i ostali, tom II, str. 51)

Zatočenici iz policijske stanice su fizički zlostavljani dok su kopali rovove na liniji fronta u julu 1993.

(para. 209. Prlić i ostali, tom II, str. 53)

Najkasnije od 19. augusta 1993. do 9. septembra 1993., Srednjoškolski centar, koji se nalazio na oko 200 metara od glavnog stožera HVO-a, služio je kao zatočenički centar za muškarce Bošnjake.

(para. 212. Prlić i ostali, tom II, str. 54)

Krajem jula i početkom augusta 1993. vojnici HVO-a su hapsili bošnjačke žene, djecu i starce iz općine Prozor i zatočili ih u Podgrađu i u selima Lapsunj i Duge.

(para. 225-227, 232. Prlić i ostali, tom II, str. 57-58)

Oko 16. Avgusta 1993., u Podgrađu i u selima Lapsunj i Duge bilo je zatočeno oko 5.000 žena, djece i staraca

(para. 227. Prlić i ostali, tom II, str. 58)

Pripadnici HVO-a su bošnjačko stanovništvo smješteno u Podgrađe, Lapsunj i Duge podvrgavali napadima, pljački, verbalnom i fizičkom nasilju, konkretno seksualnom nasilju.

(para. 233. Prlić i ostali, tom II, str. 58)

Vojnici HVO-a su krajem jula i u augustu 1993. hapsili žene, djecu i starce iz sela u okolini Prozora, konkretno iz Kovačevog Polja, i odvodili ih u Lapsunj, gdje je također konstatirano seksualno nasilje.

(para. 254, 262. Prlić i ostali, tom II, str. 63–65)

Od 8. augusta 1993. žene, djeca i starije osobe porijeklom iz Prozora i okolnih sela, kao što su Lug i Skrobućani, koje su uhapsili pripadnici HVO-a, zadržani su u kućama u selu Duge, gdje su žene i djevojke ponižavane i seksualno zlostavljane.

(para. 263, 272. Prlić i ostali, tom II, str. 65–67)

Iz Prozora je krajem augusta 1993. premješteno najmanje 2.500 osoba.

(para. 277. Prlić i ostali, tom II, str. 68)

Sredinom novembra i decembra 1993. muškarci Bošnjaci, zatočeni u Prozoru, prebačeni su u Zatvor u Gabeli i na “Heliodrom”.

(para. 295-296. Prlić i ostali, tom II, str. 71)

U ranim jutarnjim satima 14. septembra 1993. snage ABiH izvršile su napad na Uzdol, borbe su započele u školi u Ceru, a ubistva mještana po kućama u uzdolskim zaseocima izvršena su odmah poslije toga.

(para. 581. Halilović, str. 220.)

Istog jutra i HVO je izvršio granatiranje područja Uzdola

(para. 584. Halilović, str. 221)

Tokom napada je poginulo više vojnika ABiH i HVO-a.

(para. 585. Halilović, str. 221)

Jedinice ABiH u Uzdolu lišile su života civile koji nisu aktivno učestvovali u neprijateljstvima.

(para. 730. Halilović, str. 274–275)

Pritom jeviše žrtava ustrijeljeno iz apsolutne ili neposredne blizine, odnosno s leđa, da su ubijane u krevetima, ispred svojih kuća i da su meta napada bila djeca.

(para. 734. Halilović, str. 275–276)

Mučenja su u Vatrogasnom domu konstatirana i tokom marta i aprila 1993., usljed čega su pojedini zatočenici gubili svijest.

(para. 611-632., 759-764. Nikola Marić, str. 8., 168-173., 202-203.)

Muškarci su teško premlaćivani i mučeni u selima gdje su uhapšeni, nakon čega su zatvoreni u Vatrogasni dom.

(para. 407-412. Nikola Marić, str. 9., 115-117.)

Jedan od zatočenika je početkom augusta 1993. iz vatrenog oružja ubijen u Vatrogasnom domu, a poslije su iz objekta odvedena šestorica, nakon čega im se gubi svaki trag.

(para. 235-256., 645-664. Nikola Marić, str. 15-16., 74-79., 175-180.)

Hapšenja i dovođenja Bošnjaka iz prozorskih naselja u Vatrogasni dom su nastavljena i u septembru 1993.

(para 354-365, 515-518. Nikola Marić, str. 13., 103-105., 144-145.)

Krajem novembra 1993. su u Vatrogasnom domu ispitivani nezakonito zatočeni civili bošnjačke nacionalnosti koji su premlaćivani i mučeni električnom palicom.

(para. 52-57. Goran Pavković, str. 3-4., 14-15.)

Zatočenici su fizički zlostavljani u Vatrogasnom domu i ranije, tokom ljeta 1993.

(para. 244-255. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 8., 79-82.)

Sredinom aprila 1993. uhapšeno je oko 20 muškaraca iz sela Skrobućani i Paroš te su zatvoreni u skladište policijske stanice, a potom prebačeni u prozorske logore, dok su pojedini hapšeni u selu Duge i zatvoreni u policijsku stanicu.

(para. 377-402., 415-418. Nikola Marić, str. 7-8., 109-114., 117-118.)

Prilikom hapšenja muškaraca u Parošu, ubijen je starac ispred svoje kuće.

(para. 158-173. Nikola Marić, str. 8., 55-58.)

Početkom jula 1993. napadnuto je bošnjačko civilno stanovništvo sela Duge te je pucano iz vatrenog oružja oko nogu jednom od mještana, a jedan od civila je i ubijen.

(para. 113-120. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 5., 43-44.)

Ubistva civila su tokom jula 1993. konstatirana u Parošu, Tolovcu i planinskom selu Prain.

(para. 273-291., 180-193., 201-227. Nikola Marić, str. 14-15., 60-63., 66-72., 83-87.)

Veći broj muškaraca iz Duga, Varavara, Luga i Višnjana je tokom jula odveden i zatvoren u Srednjoškolski centar.

(para. 446-462., 469-485., 497-502. Nikola Marić, str. 10-12., 126-130, 132-137, 139-140.)

Oko 40 muškaraca Bošnjaka je uhapšeno u selu Gračanica, gdje su početkom jula 1993. pretučeni te prebačeni i zatvoreni u Vatrogasni dom i prostorije Srednjoškolskog centra, a potom i u druge logore izvan Prozora.

(para. 424-441. Nikola Marić, str. 9-10., 120-125.)

Više stotina Bošnjaka je sredinom jula 1993. transportovano iz zatvora u Prozoru u logor “Dretelj” kod Čapljine, gdje su pretučeni i usljed čega su neki od njih gubili svijest.

(para. 121-131, 256-261. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 5., 45-48., 82-84.)

Civili iz Družinovića su početkom augusta 1993. fizički zlostavljani i pljačkani, a jedna od žena je silovana i seksualno zlostavljana.

(para. 91-106. Darko Dolić, str. 20-23.)

Tokom augusta 1993. su silovanja konstatirana u naselju Lapsunj.

(para. 107-112. Darko Dolić, str. 23-24.)

Preostalo bošnjačko stanovništvo Lapsunja je u ljeto 1993. fizički i psihički maltretirano, nakon čega su kamionima prevezeni na teritoriju pod kontrolom Armije RBiH.

(para. 209-220. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 7., 70-73.)

Bošnjaci koji su u Ustirama čekali transport do logora u Prozoru, tjerani su da se međusobo tuku, nakon čega su fizički zlostavljani, a jedan od njih je odvezen u pravcu Jezera i od tada mu se gubi svaki trag.

(para. 221-238. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 7-8., 74-77.)

Najmanje četvorici zatočenika koji su početkom augusta 1993. izvedeni iz Srednjoškolskog centra gubi se svaki trag.

(para. 132-167., 194-195. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 5-6., 49-57., 64-65.)

Zatočenici su u Srednjoškolskom centru premlaćivani tokom jula 1993.

(para. 239-243. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 8., 78-79.), (para. 507-509., 737-742., 747-751. Nikola Marić, str. 13-15., 141-142., 198-199., 200.)

Zatočenici koji su iz Srednjoškolskog centra izvođeni na radove, pri prolasku kroz Prozor su vrijeđani i udarani od lokalnog hrvatskog stanovništva.

(para. 754-756. Nikola Marić, str. 16., 201-202.)

Bošnjaci su tokom ljeta držani zatvoreni i maltretirani u Atomskom skloništu.

(para. 767-776. Nikola Marić, str. 204-206.)

 Od mještana sela Gornje Višnjane je u drugoj polovini augusta 1993. uz upotrebu vatrenog oružja oduzet novac, a neki su pretučeni i prema njima je pucano iz pištolja.

(para. 196-208. drugostepena presuda Željko Jukić, str. 6., 66-70.)

U drugoj polovini augusta 1993. su žene, djeca i starci iz Luga, Gorice i Višnjana prebačeni na teritoriju pod kontrolom Armije RBiH.

(para. 324-332, 335-349. Nikola Marić, str. 11-12., 95-97., 98-102.)

Pripadnici Armije RBiH su 14. septembra napali selo Uzdol, te u zaseocima Križ, Zelenike i Raiči ubili 27 civila hrvatske nacionalnosti, među kojima su bili žene, starci i djeca.

(para. 221., 313., 403. drugostepena presuda Enver Buza, str. 4-5., 62., 93., 118.)

U školi na Ceru je bila raspoređena jedinica HVO-a i odatle je tenkovskom artiljerijom dejstvovano po položajima koje je kontrolirala Armija RBiH.

(para. 318., 321. drugostepena presuda Enver Buza, str. 95., 96.)

Na području sela Zahum i lokalitetu Zvirnjača je od strane pripadnika HVO-a u prvoj polovini oktobra 1993. ubijen maloljetnik, dok je ranije drugi fizički maltretiran kada je, zajedno sa zatvorenim civilima, cijepao drva za potrebe pripadnika HVO-a.

(Ivan Jakoviljević, str. 1-2., 6-8., 10-13.)

Maloljetni civili su bili zatvoreni u školi u Zahumu, na području koje je odranije bilo pod kontrolom snaga HVO-a.

(Ivan Jakoviljević, str. 6.)